تجهيزات اندازه گيري و سنجش عوامل زيان آور محيط كار

همانطور كه در صفحه آلاينده سنجي مادكو گفته شد فرآيند رسيدگي و كنترل ريسك هاي بهداشتي شامل شناسايي – اندازه گيري – ارزيابي و كنترل مي باشد كه در بخش اندازه گيري بعنوان يكي از بخش هاي مهم اين فرآيند نياز به استفاده و بكار گيري از تجهيزات مخصوص سنجش عوامل زيان آور در محيط كار مي باشد

لذا بر آن شديم تا جهت آشنايي مخاطبين عزيز بخشي از تجهيزات پركاربرد در فرآيند آلاينده سنجي در صنعت را بصورت خلاصه در قسمت معرفي نمائيم كه توجه شمارا به آن جلب مي نمائيم :

صدا سنج ساده :

صدا سنج ساده وسیله ای است که به منظور اندازه گیری شدت صوت و نمایش مقدار اندازه گیری شده به کاربر بکار می رود.
معمولا صدا سنج ها دارای یک میکروفون، پردازشگر الکترونیکی و صفحه نمایش می باشد.میکروفون قادر به تشخیص تغییرات کوچک در فشار هوای ناشی از صوت بوده و تغییر آنها را به سیگنال های الکتریکی تبدیل می کند. این سیگنال ها سپس توسط مدار الکترونیکی پردازش شده و نمایشگر میزان سطح صدا را بر حسب دسی بل نمایش می دهد.

صدا سنج آنالیزور دار :

جهت بررسی های دقیق تر و انجام کنترلهای مهندسی صدا سنجی ساده پاسخگوی نیاز نمی باشد و می بایست از دستگاه صدا سنج مجهز به آنالیزور فرکانسی استفاده نمود
در آنالیز فرکانسی تراز صدا در هر فرکانس اندازه گیری می شود. زمانیکه هدف از اندازه گیری تعیین حد تماس مجاز یا امکان افت شنوائی باشد، اندازه گیری میزان صدا در شبکه A، میزان درصد صدا و میانگین تراز معادل صدا (TWA) مناسب می باشد. آنالیز فرکانسی جهت تعیین روش های کنترلی مهندسی بکار می رود.

در این روش در محدوده فرکانس شنوائی تراز صوت به dB (دسی بل) در هر فرکانس اندازه گیری می شود.

دزیمتر :

دستگاه دزیمتر صدا، کوچک، سبک و قابل اتصال به فرد می باشد. (به کمر فرد متصل می شود) و میکروفون آن به یقه در نزدیکی گوش متصل می گردد.
دزیمتر میزان تراز صوت را ذخیره کرده و میانگین می دهد. در صنایعی که میزان صدا در طول زمان کار مختلف می باشد و همچنین صنایعی که موقعیت افراد تغییر می کند مورد استفاده زیادی دارد
قابل اﻋﺘﻤﺎدﺗﺮﯾﻦ روش ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﮐﺎرﮔﺮ، دزﯾﻤﺘﺮي اﺳﺖ زﯾـﺮا در ﺗﻤـﺎم ﻃـﻮل ﺷـﯿﻔﺖ دﺳﺘﮕﺎه دزﯾﻤﺘﺮ ﺑﻬﻤﺮاه ﮐﺎرﮔﺮ ﻣﻮاﺟﻬﻪ واﻗﻌﯽ وي را اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮده و در ﭘﺎﯾﺎن ﺷﯿﻔﺖ دز درﯾﺎﻓﺘﯽ ﺻﺪا را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ.

نورسنج (لوکس متر ) :

نورسنج و یا لوکس متر وسیله اندازه گیری « شدت روشنایی» با واحد lux می باشد، دستگاه نورسنج، «شدت نور» بر سطح سنسور را حس نموده و با توجه به ضرایب تبدیل اختصاص داده شده به دستگاه دیجیتالی شدت نور و روشنایی محلی که سنسور در آن واقع است را نشان می دهد.
در استانداردهای مهندسی برای هر مکانی با توجه به کاربری نورسنج و لوکس مترها میزانی از شدت نور و روشنایی در نظر گرفته شده است که جداول آنها به تفکیک، کاربری های متفاوت، حداقل و حداکثر و شدت نور و روشنایی مورد نیاز و حتی شدت روشنایی پیشنهادی را معین کرده است و بر اساس آنها میتوان شدت نور یک محیط را بصورت استاندارد با نرم افزارهای کامپیوتری dialux یا calclux و یا بصورت دستی محاسبه و طراحی کرد.

دستگاه سنجش استرس حرارتی (WBGT) :

استرس حرارتى يكى از عوامل فيزيكى زيان آور در بسيارى از صنايع است كه مى تواند باعث خستگى، بى حالى، كاهش بهره ورى، افزايش خطا و افزايش تعداد حوادث و نيز بيمارى هاى ناشى از گرما شود. گرمای محیط كار میتواند به عنوان يك مشكل جدى در مشاغل مختلف همچون محيطهاى سرپوشيده يا روباز مانند سراميك سازى، صنايع غذايى، نيروگاه برق، ذوب فلزات، صنايع ساختمانى و كشاورزى مطرح گردد.
WBGT متر پرتابل جهت ارزيابى استرس حرارتى کاربرد دارد .این دستگاه دارای سنسور جهت اندازه گیری دماى خشك ، دمای گویسان، رطوبت نسبی و فشارمحیط می باشد که بر مبنای آن دمای تر، نقطه شبنم، ارتفاع از سطح دریا و WBGT In و WBGT out محاسبه ودر دستگاه نمایش داده می شود

پمپ نمونه برداری :

بطور کلی نمونه برداری از هوا بدو طریق نمونه برداری فعال یا اکتیو (Active air sampling) و نمونه برداری غیر فعال یا پسیو (Passive air sampling) امکان پذیر است. در نمونه برداری اکتیو معمولا با استفاده از یک پمپ مشخصی از هوا از وسیله جمع آوری کننده عبور داده می شود، در حالیکه در نمونه برداری غیر فعال از پمپ استفاده نشده و متکی به جریانهای طبیعی هوا می باشد.
پمپهای نمونه برداری جهت هدایت ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻮا از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻨﻔﺴﯽ ﮐﺎرﮔﺮ ﯾﺎ ﻫﻮاي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر از درون واﺳﻄﻪ ﺟﺎذب ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﭘﻤﭗ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري اﺳﺖ. ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﭘﻤﭗ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺿﻤﻦ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻓﺖ ﻓﺸﺎر ﻻزم ﺟﻬﺖ ﻋﺒﻮر ﻫﻮا از واﺳﻄﻪ ﺟﺎذب ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻮا در ﻓﻠﻮي ﺛﺎﺑﺖ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺎﺷﺪ. ﭘﻤﭗ ﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮدار ﻓﺮدي در دو ﮔﺮوه ﮐﻠﯽ دﯾﺎﻓﺮاﮔﻤﯽ و ﭘﯿﺴﺘﻮﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﭘﻤﭗ ﻫﺎي دﯾﺎﻓﺮاﮔﻤﯽ از ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ دﺑﯽ ﺑﺎﻻ و ﭘﻤﭗ ﻫﺎي ﭘﯿﺴﺘﻮﻧﯽ از ﺟﺮﯾﺎن ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ دﺑﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ.
پمپ ﻫﺎي دﺑﯽ ﺑﺎﻻ ﻗﺎدر ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻓﻠﻮي۵ ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ ﺗﺎ ۵ ﻟﯿﺘﺮ در دﻗﯿﻘﻪ و ﭘﻤﭗ ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ دﺑﯽ۲۰۰ ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ در دﻗﯿﻘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﭘﻤﭗ ﻫﺎي دﺑﯽ ﺑﺎﻻ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺣﺪاﻗﻞ اﻓﺖ ﻓﺸﺎر۴۰ اﯾﻨﭻ آب ( ﭘﻤﭗ ﻫﺎي ﯾﻮﻧﯿﻮرﺳﺎل ﺑﺰرگ ) در دﺑﯽ دو ﻟﯿﺘﺮ در دﻗﯿﻘﻪ و ﭘﻤﭗ ﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺣﺪاﻗﻞ اﻓﺖ ﻓﺸﺎر۱۰ اﯾﻨﭻ آب در دﺑﯽ۲۰۰ ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ در دﻗﯿﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮي از ﭘﻤﭗ ﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻣﺨﺼﻮص ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي آﺷﮑﺎر ﺳﺎز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﯾﻦ ﭘﻤﭗ ﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻧﻮع ﭘﯿﺴﺘﻮﻧﯽ ﯾﺎ دﯾﺎﻓﺮاﮔﻤﯽ ﺑﻮده و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻓﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ ﺟﻬﺖ ﻋﺒﻮر و ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻫﻮا از ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي آﺷﮑﺎر ﺳﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ.

پمپهای نمونه برداری به طور کلی به صورت ذیل تقسیم بندی می گردند :

– پمپ نمونه بردار فردی Personal sampling pump با دبی متوسط
این پمپها معمولا میزان حجم هوایی بین ۰ تا ۵ لیتر بر دقیقه را نمونه برداری می کنند

– پمپ نمونه بردار فردی Personal sampling pump با دبی پایین

این پمپها معمولا میزان حجم هوایی بین ۵۰ تا ۲۰۰ میلی لیتر بر دقیقه را نمونه برداری می کنند
جهت نمونه برداری از هوا جهت سنجش آلاینده های بصورت فردی کاربرد دارند
این پمپها دارای متعلقاتی هستند مانند کالیبراتور ،شیلنگ ، اتصالات،انواع هولدر و…
– پمپ نمونه برداری محیطی ( High Volume Sampling pump )

این پمپها معمولا میزان حجم هوایی بین ۵ تا ۲۰ لیتر بر دقیقه را نمونه برداری می کنند
این پمپها جهت نمونه برداری های محیطی و جمع آوری نمونه های بیولوژیک کاربرد دارند
– پمپ های پیستونی ( Gas Sampling Pump)

این پمپها معمولا میزان حجم هوایی بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلی لیتر را نمونه برداری می کنند
جهت نمونه برداری از حجم معینی از هوا روی جاذب های دتکتور تیوب در شناسایی گازها و بخارات زیان آور محیط کار کابرد دارند

دستگاه سنجش اشعه ماوراء بنفش :

دستگاه سنجش اشعه ماوراء بنفش ((UV جهت اندازه گیری میزان اشعه ماوراء بنفش موجود در محیط های باز و بسته مورد استفاده قرار می گیرد.

دستگاه سنجش اشعه مادون قرمز :

این دستگاه دیجیتال اندازه گیری میزان تشعشعات نور مادون قرمز را انجام میدهد

دستگاه سنجش میدان های الکتریکی پایا
دستگاه اندازه گیری امواج الکتریکی پایا، جهت سنجش میدان الکترومغناطیسی ناشی ازامواج رادیویی درمحدوده ی باندهای UHF ( امواج سانتیمتری)VHF, (امواج متری) SHF (امواج سانتیمتری),واطمینان از شرایط سالم محیطی ناشی ازامواج رادیویی به کار می رود.باتوجه به ازدیاد سیستم های RFدرشبکه های LAN ونفوذ پذیری بالا نیاز به این دستگاه بیشتراحساس می گردد.

دستگاه سنجش میدان های مغناطیسی پایا

دستگاه اندازه گیری میدان مغناطیسی یا گوس متر جهت سنجش میدان الکترو مغناطیس, ELECTRO MAGNETIG FIELD, در فرکانس های بسیار پایین, EXTREMELY LOW FREQUNCY, ‌درسه‌راستایZ, X,Yدرمحدوده صفر تا ۲۰۰۰ میلی گوس بکار میرود. این تسلا متر امواج ناشی از اطراف دستگاههایی که که با ولتاژ بالا کار میکنند یا نقش ژنراتور دارند یا در آنها از ترانس های بسیار قوی استفاده میشود یا محل عبور برق با ولتاژ بالا می باشد نظیر دکل های برق فشار قوی وتجهیزات تقویت کننده برق ،مانیتور کامپیوتر،تلویزیون ،ترانس ها ،تابلو برق فشار قوی ،رله ها و … را اندازه گیری می نماید

هات وایر یا آنمومتر حرارتی

دستگاه اندازه گیری سرعت باد پرتابل یا آنمومتر های پرتابل، تجهیزات قابل حمل بسیار کاربردی هستند که سرعت و جهت باد را اندازه گیری می کنند
این دستگاهها می توانند اندازه سرعت کلی، اندازه سرعت در صفحه افقی یا مولفه سرعت را در یک جهت خاص اندازه گیری کنند

سنجش شاخص های سایکرومتر
سایکرومتر معمولی ترین دستگاهی است که از دو دماسنج دقیق جیوه‌ای تشکیل شده است. دور مخزن یکی از دماسنج ها لایة نازک موسلین (Muslin) پیچیده شده که به آن دماسنج مرطوب گفته می شود و در هنگام کار دستگاه بایستی همیشه مرطوب بماند.

دماسنج خشک در دستگاه سایکرومتر درجه معمولی هوا را نشان می دهد. وقتی رطوبت دور دماسنج بخار می شود گرمای نهان جذب مولکول های آب گردیده و در نتیجه با بخار شدن آب دور پارچه، درجه حرارت در دماسنج تر کاهش می یابد. اختلاف درجه حرارت دماسنج تر و خشک معیاری برای محاسبه رطوبت نسبی است.
قرائت دماسنج تر بایستی در فاصله‌های ده تا بیست ثانیه صورت گیرد تا این که در دو قرائت متوالی درجه حرارت یکسان خوانده شود.

تجهیزات آزمایشگاهی :

– ترازوی حساس آزمایشگاهی با دقت ۰٫۰۱ میلیگرم
جهت اندازه گیری وزنی فیلترها قبل و بعد از نمونه برداری استفاده می گردد
– دسیکاتور و مواد جاذب الرطوبه
جهت حذف رطوبت فیلترها قبل و بعد از نمونه برداری استفاده می گردد
– دستگاه اسپکترو فوتومتر با قابلیت طیف نور مرئی و UV
دستگاه اسپکتروفتومتر یا طیف سنجی در واقع برهم کنش نور با ماده را مورد بررسی قرار می دهد. دستگاههای اسپکتروفتومتر فرا بنفش / مرئی به عنوان پر مصرف ترین دستگاههای اسپکتروفتومتر در آزمایشگاه بوده که در آن با توجه به میزان عبور و جذب ، غلظت مواد در یک نمونه تعیین می گردد. عموماً منابع نوری قابل استفاده در این دستگاه یک لامپ هالوژن تنگستن، برای نور مرئی و یک لامپ دوتریم برای نورUV می باشد.اساساً این دستگاه برای اسپکتروفتومتری مایعات طراحی شده ولی نمونه های جامد شفاف و گازها را نیز می توان مورد آنالیز و بررسی قرار داد. محدوده کاری دستگاه از ١٩٠ تا ١١٠٠ نانومتر می باشد. این دستگاه دارای قابلیت آنالیز تک طول موجی و یا روبش طیفی است.
اسپکتروفتومترها، با عبور طول موج‌های مشخصی از انرژی تابشی (نور) از یک آنالیت، غلظت آن را را در یک محلول تعیین می‌کنند. به دلیل تفاوت در ساختار ماده، تعداد و آرایش گروه‌ها، اتمها و مولکولها نور را در طول موج‌های خاص با الگوی طیف مشخص، جذب می‌کند. بر اساس قانون بیر – لامبرت ‏ مقدار نوری که در این طول موج مشخص جذب می‌شود مستقیماً با غلظت آن نمونه شیمیایی متناسب است.

– دستگاه گازکروماتو گراف با آشکار ساز FID (شعله ای – یونی ) :

بسیاری از ترکیبات آلی در دمای شعله هیدروژن – هوا، پیرولیز شده و ترکیبات حدواسط یونی و الکترون تولید کرده، که الکتریسیته را از درون شعله هدایت می کنند. پیرولیز به معنی از هم پاشی یک ترکیب توسط گرما تعریف می شود. این ترکیبات حدواسط باردار و الکترون ها، در یک جمع کننده، جمع آوری می شود و سپس جریان الکتریکی حاصل برای اندازه گیری به یک تقویت کننده هدایت می شود. این مطلب اساس کار آشکارساز یونش شعله ای است. گروه های عاملی نظیر کربونیل، الکل، هالوژن و آمین، یون های بسیار کمی تولید می کنند و یا اصلاً تولید نمی کنند H2O، CO2،SO2 و علاوه بر آن، این آشکارساز به گازهای احتراق ناپذیر از قبیل HNOx حساس نیست، لذا این آشکارساز برای تجزیه بیشتر نمونه های آلی که شامل آب و اکسیدهای نیتروژن یا گوگرد نیز هستند، بسیار مفید است.
آشکارساز یونش با شعله (FID) بسیار حساس بوده و پاسخ آن مورد اعتماد است. این آشکارساز دارای یک شعله هوا – هیدروژن است (شکل ۱ )، که در یک میدان الکترواستاتیکی قطبی می‌شود. هنگام کار، شعله محترق می ‌شود و نمونه را که همراه با گاز حامل از میان آشکارساز عبور می‌ کند می ‌سوزاند. سپس یون های تشکیل‌ شده (عمدتاً ترکیبات کربن) در الکترودها جمع ‌آوری می ‌شوند و جریانی را ایجاد می ‌کنند. FID به کربن های کاملاً اکسیژن‌ دار مانند کربونیل ‌ها، کربوکسیلیک اسیدها، یا ترکیبات گوگرددار آن ها پاسخ مناسبی نمی‌دهد. اما نکته مثبت این است که به مواردی از قبیل آب و گازهای N2، O2، CO2 و غیره نیز پاسخی نمی ‌دهد. در نتیجه، این آشکارساز برای مطالعه نمونه‌ های مرطوب یا نمونه‌ های آتمسفری بسیار مناسب است. پاسخ این آشکارساز با تعداد اتم های کربن در ترکیب مورد آنالیز متناسب است، اما با افزایش هالوژن ها، آمین ها، گروه های هیدروکسیل، و هر گروه یا جزء الکترون‌ کشنده دیگر شدت پاسخ کاهش می‌ یابد. حدود تشخیص با این آشکارساز ۹-۱۰× ۵ -۱ گرم بر میلی لیتر است. در این سیستم، اگر خروجی ستون به دو قسمت تقسیم شود، یک قسمت را می ‌توان برای جمع‌ آوری ترکیبات جدا شده مورد استفاده قرار داد.