عقرب ها

آشنایی با عقرب

حدود ۳۵۰ گونه عقرب در مناطق استوایی و نیمه‌استوایی وجود دارند و در بعضی نقاط از نظر بالینی از مارها مهم‌تر هستند. از کشنده ترین و خطرناک ترین عقرب‌های جهان می‌توان به عقرب هندی قرمز اشاره کرد. این نوع از عقرب در هند زندگی می‌کند و در هر سال جان شماری از افراد را می‌گیرد.

عقرب و خطرات آن بر انسان

عقربها حیواناتی شب رو و شب فعال هستند غذای آنها معمولا از حشراتی است که در طول شب از لانه خارج میشوند این جانوران دارای گیرنده های قوی بوده و طعمه خود را از روی کوچکترین حرکت آنها شناسایی میکنند. بعضی از گونه های عقرب قادر به شکار بچه موشها و مارهای کوچک هم هستند. آنها میتوانند حدودا بدون سه ماه بدون آب زندگی کنند. این جانوران شکار خود را با چنگالهای خود گرفته و چند نیش متوالی به آن میزنند تا حیوان دچار فلج شود. عقربها در هنگام شب از لانه خود خارج میشوند برای مشاهده آنها میتوان از نور ماوراء بنفش (UV) استفاده کرد )بدن عقربها بدلیل داشتن خاصیت فلوئورسان در برابر تابش نور ماوراء بنفش به رنگ متفاوت تر و با وضوح بیشتری دیده میشود) با وجود اینکه این بندپایان معمولا در نقاطی با آب و هوای گرم زندگی میکنند ولی نیازمند دسترسی به آب و رطوبت هستند این جانوران از حرارت زیاد گریزان بوده و معمولا حرارت بسیار بالا برایشان قابل تحمل نیست به همین دلیل در هنگام افزایش درجه حرارت به سمت محلی که آب وجود دارد حرکت میکنند. در قدیم که در روستاها برای خنک نگهداشتن آب از کوزه استفاده میشد بارها اتفاق افتاده که عقرب پنهان شده در زیر کوزه فردی را که از کوزه جهت نوشیدن آب استفاده می کرده را مورد گزش قرار داده است.

ماده‌ی سمی آن‌ها در یک جفت غده، داخل یک کیسه‌ی برآمده نزدیک انتهای دم قرار گرفته‌است. قسمت دمی به یک نیش خمیده به شکل خار ختم می‌شود. در صورتی که آن‌ها موقعیت به دست آورند، قربانی خود را چندین بار نیش می‌زنند.

عقرب زدگی یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی در جهان است و مسمومیت با سم آن‌ها یکی از فوریت‌های پزشکی محسوب می‌شود. بنابراین آشنایی با اکولوژی و بیولوژی گونه‌های عقرب هر منطقه ضروری است. سمیت آن‌ها به اندازه آن‌ها بستگی ندارد.

افرادی که در کویر سفر می‌کنند باید بیش از سایر افراد با خطر عقرب گزیدگی آشنا باشند. استفاده از پوشش مناسب برای قدم نهادن در بیابان الزامی است.

زهر عقرب در واقع نوعی پروتئین است که دارای عنصرهایی از قبیل ازت، گوگرد، هیدروژن و کربن است. زهر عقرب به طور مستقیم بر روی اعصاب اثر می‌کند. مقدار هر یک از عنصرهای ذکر شده در فوق در زهر عقرب بستگی به تغذیه و محل زندگی و نیز نوع و گونه‌ی عقرب دارد.

بعضی از این جانوران که جثه‌ی بزرگی دارند، بدون خطر هستند و نیش آن‌ها فقط برآمدگی موضعی سوزش‌دار ایجاد می‌کند. این در حالی است که بیشتر گونه‌های کوچک که از خانواده‌ی بوتیده (Buthidae) هستند، خطرناک‌تر هستند.

شرکت مادکو با بیش از ۱۰ سال سابقه در حوزه‌ی سمپاشي، آماده است تا پروژه‌های مربوطه را برای صنایع، سازمان‌ها و کارخانجات گوناگون انجام دهد. به منظور کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به صفحه‌ی اختصاصی سمپاشي و دفع آفات  در سایت مادکو مراجعه فرمایید.

نکته‌ی قابل توجه در ارتباط با عقرب این است که عقرب در ابتدا برای تزریق سم خود در بدن هدف احتیاط می‌کند. به منظور ترساندن فرد مقابل خود، ابتدا اقدام به تزریق آنزیم می‌کند. در قدم بعدی، اگر به میزان بیشتری خطر را در مقابل خود احساس کند، سم خود را در بدن موجود هدف تخلیه می‌نماید.

عقرب‌هایی که در منطقه‌های بیابانی و خشک و بی‌آب زندگی می‌کنند، در قیاس با عقرب‌هایی که در مناطق دیگر زندگی می‌کنند، دارای سم خطرناک تری هستند.

انواع عقرب‌های خطرناک در ایران

به طور کلی در ایران تا کنون ۳ نوع عقرب خطرناک شناخته شده‌است:

عقرب کوچک زرد رنگ

نام دیگر این عقرب، همی سکورپیوس لپتوروس است. البته در میان مردم خوزستان با نام گادیم نیز شناخته و خطاب می‌شود. سم این نوع از عقرب‌ها بسیار خطرناک است.

عقرب کمپسوبوتوس ماتهیزنی

این عقرب با عقرب گادیم شباهت بسیار زیادی دارد. بدن این نوع از عقرب‌ها نیز دارای رنگ زرد و آجری است. در صورتی که زهر این عقرب وارد بدن شود، مستقیما به گلبول‌های قرمز حمله کرده و آن‌ها را از میان می‌برد. این نوع از عقرب نیز در ایران در خوزستان زندگی می‌کند.

عقرب سیاه یا قهوه‌ای

نام علمی این عقرب آندرکتونوس کراسیکودا است. این عقرب در قیاس با انواع پیشین که ذکر شد، از نظر اندازه و جثه بسیار بزرگ‌تر است.

علائم عقرب گزیدگی

گزیده شدن توسط عقرب‌ها ممکن است باعث مرگ افراد شود. این گزیدگی با درد شدید و ناراحتی همراه است. یکی از نکات قابل توجه در ارتباط با عقرب این است که ممکن است این موجود بیش از ۱ بار فرد را هدف حمله‌ی خود قرار دهد.

سم آن‌ها شامل موادی است که روی اعصاب اثر می‌کند و علائم مسمومیت عمومی ایجاد می‌کند که شامل:

تنفس سریع، عرق کردن زیاد، بند آمدن زبان، ایجاد اختلال در فرو بردن غذا، تار شدن دید انسان، ایجاد ناراحتی تنفسی، بی حالی شدید، افزایش ترشحات بزاق،Choking Sensation ، تهوع، استفراغ و تشنج است. تلف شدن معمولا به علت نارسایی قلب یا فلج دستگاه تنفس پیش می‌آید.

سمی که عقرب برای نیش زدن از آن استفاده می‌کند، دارای گونه‌ای از پروتئین‌های سمی است و به همین دلیل است که گفته می‌شود سم عقرب به صورت خالص نیست.

نوروتوکسین‌ها و سیتوتوکسین‌های موجود در نیش آن‌ها عوامل اصلی ایجاد آن‌ها است. علائم و عوارض ناشی از آن بوده و شناسایی نوع این جانور به پزشک این امکان را می‌دهد که بتواند نوع سم را پیش‌بینی کند.

به منظور درمان گزیدگی عقرب می‌توانید به صورت خانگی به درمان فرد آسیب دیده بپردازید. به این منظور ابتدا می‌بایست محل گزش عقرب را با آب و صابون شست و شو دهید و سپس باید زیور آلات از بدن فرد جدا شود.

دلیل خارج کردن زیورآلات از بدن فرد این است که مبادا ورم کردن بافت در قسمت مورد نظر در بدن باعث ایجاد اختلال در گردش خون شود.

در زمان درمان، فرد می‌بایست از سوی اطرافیان در وضعیت آرام از نظر جسمی و روحی قرار بگیرد؛ چرا که اگر فرد آرامش داشته‌باشد، از سرعت جذب شدن سم در بدن فرد کاهیده خواهد شد.

پس از آرام کردن فرد مورد گزش قرار گرفته، بهتر است ناحیه‌ی مورد نظر به آرامی فشار داده شود. این کار باعث می‌شود تا سم به راحتی از بدن فرد خارج شود. ناحیه‌ی مورد گزش قرار گرفته را نباید در معرض تابش شدید نور خورشید و نیز سرما و کمپرس سرد قرار داد.

راه‌کار دیگری که در دفع سم عقرب از بدن فرد عقرب گزیده موثر است، خوراندن آب به مقدار زیاد به عقرب گزیده است. استفاده از روش‌های ناسالم به منظور تسکین درد عقرب گزیده به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

ممکن است دست کاری کردن محل گزش توسط عقرب، در آینده باعث عفونت قابل توجهی در ناحیه‌ی مورد نظر شود. به این منظور می‌بایست از این کار تا حد امکان اجتناب نمود.

نویسنده محتوا:

اسداله محمدخانی

محمدرضا زهره وند